Η χρήση των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών στη φυτοπροστασία Σχολιάστε

Η φυτοπροστασία, δηλαδή η αντιμετώπιση των εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων στα καλλιεργούμενα φυτά, αποτελεί βασική γεωργική βελτίωση. Σήμερα, χωρίς την εφαρμογή προγραμμάτων φυτοπροστασίας, κινδυνεύει να απολεσθεί το 20-40% της γεωργικής παραγωγής στο χωράφι και το 10-20% στους χώρους αποθήκευσης.

Η συμβατική φυτοπροστασία στηρίζεται κατά κανόνα στη χρησιμοποίηση των σύνθετων χημικών παρασιτοκτόνων. Είναι, όμως, κοινή διαπίστωση πως στις μέρες μας παρατηρείται καταχρηστική και μη ορθολογική χρησιμοποίηση των φυτοφαρμάκων. Υπολογίζεται σήμερα σε επίπεδο πλανήτη, πως κάθε χρόνο ένα άτομο επιβαρύνεται με 0,41 κιλά παρασιτοκτόνου δραστικής ουσίας. Η αλόγιστη χρήση των φυτοφαρμάκων, σε συνδυασμό και με τα συνθετικά χημικά λιπάσματα, προκάλεσε τα τελευταία χρόνια στο αγροοικοσύστημα σωρεία οικολογικών προβλημάτων. Τα παραδείγματα τοξικότητας στη χλωρίδα, στην πανίδα και στον άνθρωπο πληθαίνουν, ενώ παράλληλα 480 είδη αρθροπόδων, 90 είδη μυκήτων και 17 είδη ζιζανίων απόκτησαν μειωμένη ευαισθησία στα χρησιμοποιούμενα παρασιτοκτόνα.

Τα αρωματικά φυτά με τα αιθέρια έλαια που περιέχουν αποτέλεσαν από τα αρχαία χρόνια βασική πηγή άντλησης μέσων φυτοπροστασίας.

Οι βασικοί άξονες αξιοποίησής τους στην αντιμετώπιση των ασθενειών των καλλιεργούμενων φυτών εστιάζονται στα παρακάτω:

• Χρησιμοποίηση των αρωματικών φυτών που περιέχουν αιθέρια έλαια σε μικτή με τα καλλιεργούμενα είδη καλλιέργεια.
• Ενσωμάτωση στο έδαφος χαρτομάζας αρωματικών φυτών και κατά προτίμηση των τμημάτων εκείνων που περιέχουν τα περισσότερα αιθέρια έλαια με αλληλοπαθητικές ιδιότητες.
• Παραγωγή βιοφυτοφαρμάκων με βάση τα φυτικά αιθέρια έλαια.
• Παρασκευή φυτικών εκχυλισμάτων από αρωματικά φυτά που περιέχουν αιθέρια έλαια με παρασιτοκτόνες ιδιότητες.
• Διέγερση των καλλιεργούμενων φυτών προς την παραγωγή αλληλοχημικών αιθέριων ελαίων.
• Εξουδετέρωση με τη βοήθεια μικροοργανισμών των τοξικών ριζοσφαιρινών για την ανταγωνιστική ριζοσφαιρική μικροχλωρίδα.

Ιδιαίτερα ο ρόλος της μεσογειακής χλωρίδας και της βιοποικιλότητας στον έλεγχο επιβλαβών εντόμων, ασθενειών και ζιζανίων των καλλιεργούμενων φυτών έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης πολλών ερευνητών. Όσον αφορά την εντομοκτόνο δράση, ενδεικτικά, έχει διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα του αιθέριου ελαίου ρίγανης κατά της δροσόφιλας και της φασκομηλιάς κατά του δάκου της ελιάς. Ήδη, κυκλοφορούν σκευάσματα στην αγορά που έχουν εντομοκτόνο δράση για καλλιέργειες σε θερμοκήπιο και για σταφύλια, εσπεριδοειδή και ξηρούς καρπούς. Πρόσφατα έχει γίνει μια εργασία σχετικά με φυτά, μεταξύ αυτών και καλλιεργούμενα, που φιλοξενούν ωφέλιμα αρπακτικά ετερόπτερα καθώς και τη σχετική αφθονία με στόχο τη χρησιμοποίησή τους για την ολοκληρωμένη διαχείριση των ζωικών εχθρών των κηπευτικών.

Σχετικά με τη μυκητοκτόνο δράση, αναφέρεται ότι τα αιθέρια έλαια ρίγανης, θυμαριού, δίκταμου και μαντζουράνας παρεμποδίζουν πλήρως την ανάπτυξη των Botrytis cinerea, Fusarium sp., Clavibacter michiganensis subsp. Michiganensis και Penicillium digitatum σε σχετικά χαμηλές συγκεντρώσεις. Επίσης, τα αιθέρια έλαια ρίγανης και μάραθου μειώνουν σημαντικά την ανάπτυξη του μύκητα Sclerotinia Sclerotiorum, ενώ το αιθέριο έλαιο της ρίγανης αποτρέπει την ανάπτυξη του Fusarium verticillioides στο καλαμπόκι.

Αρωματικό φυτό με ζιζανιοκτόνο δράση αποδεικνύεται η λεβάντα, η οποία είναι ισχυρά φυτοτοξική κατά του ετήσιου ζιζανίου Lolium rigidum σε καλλιέργεια σιταριού. Βρέθηκε, επίσης ,ότι το αιθέριο έλαιο του δεντρολίβανου παρεμποδίζει πλήρως τη βλάστηση των ετήσιων ζιζανίων Chenopodium album, Portulaca oleracea και Echinochloa crus-galli. Αλλά, και η ενσωμάτωση ως χλωρή λίπανση ορισμένων αρωματικών φυτών, όπως βασιλικός, άνηθος, μάραθος, κόλιανδρος, μέντα ρίγανη και μελισσόχορτο, σε καλλιέργεια καλαμποκιού μείωσαν την βλάστηση του Echinochloa crus-galli.

Αξίζει να αναφερθεί και η χρήση των αιθέριων ελαίων του θυμαριού και του φασκόμηλου στην καταπολέμηση της βαρρόας, ενός ακάρεος που προσβάλλει τα μελίσσια, ενώ τα κατάλοιπα στο μέλι αυτών των αιθέριων ελαίων είναι κάτω από τα όρια ανίχνευσης. Εξίσου αποτελεσματικά φαίνεται να είναι το δεντρολίβανο, η λεβάντα και ο δυόσμος.

Φαίνεται, λοιπόν ότι τα αρωματικά φυτά αποτελούν βασικό εργαλείο στην αντιμετώπιση ασθενειών διότι πολλά έχουν επιπλέον και νηματωδοκτόνες ιδιότητες. Χρειάζεται, όμως, μελέτη ώστε να καταγραφούν ποια φυτικά μέρη περιέχουν περισσότερα αλληλοχημικά και σε ποια εποχή. Η ανάλυση των αιθέριων ελαίων και η εξακρίβωση ποια από τις χημικές τους ουσίες έχει τις καλύτερες αντιμικροβιακές ιδιότητες παρουσιάζει ιδιαίτερη σημασία. Οι έρευνες προς αυτή την κατεύθυνση θα συντελέσουν στην ορθολογική αξιοποίησή τους στη γεωργία.